لکه‌ بینی خانم‌ها طبیعی است یا نشانه بیماری است؟

لکه‌بینی یا خون‌ریزی بسیار کم بین پریودها به معنای مشاهده‌ی مقدار کمی خون یا ترشح صورتی یا قهوه‌ای در زمان‌هایی است که انتظار قاعدگی نداریم. این خون‌ریزی معمولاً روی لباس زیر دیده می‌شود و گاهی فقط به شکل قطره‌ای یا پس از رابطه جنسی بروز می‌کند. لکه‌بینی در زنان همیشه نشانه‌ی بیماری خطرناک نیست اما بی‌توجهی به آن اشتباه است. اگر لکه‌بینی یک‌بار و کوتاه‌مدت باشد اغلب ناشی از تخمک‌گذاری، استرس یا تغییرات هورمونی است و خطری ندارد. ولی اگر این حالت تکرار شود، خارج از زمان پریود باشد یا با درد لگنی و ترشحات غیرطبیعی همراه شود، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلاتی مانند فیبروم، پولیپ، عفونت رحمی، اختلال تیروئید یا حتی سرطان دهانه رحم باشد. در دوران بارداری نیز لکه‌بینی ممکن است علامت لانه‌گزینی طبیعی جنین یا در موارد خطرناک‌تر سقط یا بارداری خارج‌رحمی باشد. بنابراین توصیه می‌شود هر نوع لکه‌بینی غیرعادی را جدی بگیرید و با متخصص زنان مشورت کنید تا با سونوگرافی تست پاپ‌اسمیر و بررسی هورمونی علت دقیق مشخص شود.

دلایل طبیعی و بی‌خطر لکه‌بینی در زنان معمولاً به تغییرات هورمونی یا شرایط گذرای بدن مربوط می‌شوند و نیازی به نگرانی یا درمان خاص ندارند مگر این‌که علائم تکراری یا همراه با درد باشند.
مهم‌ترین موارد عبارت‌اند از:
زمان تخمک‌گذاری: در میانه‌ی چرخه‌ی قاعدگی، افت ناگهانی استروژن ممکن است باعث خروج چند قطره خون از رحم شود. این نوع لکه‌بینی فقط یک یا دو روز طول می‌کشد و بی‌خطر است.
استرس و تغییرات روحی یا فیزیکی: افزایش استرس، کم‌خوابی، رژیم غذایی سخت یا کاهش وزن سریع می‌تواند نظم هورمون‌ها را برهم زند و لکه‌های خفیف قبل یا بعد از پریود ایجاد کند.
اوایل بارداری (لانه‌گزینی جنین): حدود ۶ تا ۱۲ روز پس از لقاح ممکن است مادر چند قطره خون که رنگ آن روشن‌تر و بدون درد است مشاهده کند. این نشانه‌ی طبیعیِ لانه‌گزینی جنین در رحم است.
شروع یا تغییر قرص‌های ضدبارداری هورمونی: در یکی دو ماه اول مصرف قرص ضدبارداری بدن در حال سازگاری با تغییرات سطح هورمون است و لکه‌بینی سبک ممکن است رخ دهد.
پس از رابطه جنسی یا معاینه زنان: دهانه‌ی رحم در بعضی زنان به تحریک حساس است؛ تماس یا اصطکاک ممکن است موجب خون‌ریزی جزئی موقت شود.
پس از پایان پریود یا پاک شدن ناقص رحم: گاهی رحم هنوز مقدار اندکی خون باقی‌مانده دارد که به شکل لکه‌های قهوه‌ای یا قرمز روشن خارج می‌شود.
این نوع لکه‌بینی‌ها معمولاً کوتاه‌مدت، بدون درد و خودبه‌خود برطرف می‌شوند. در صورت تداوم یا همراهی با علائم هشداردهنده (درد زیر شکم، ترشحات بدبو یا تیره، نامنظمی شدید پریود) مراجعه به متخصص زنان ضروری است.

مهم‌ترین علل هشداردهنده عبارت‌اند از:
فیبروم و پولیپ رحم یا دهانه‌ی رحم: رشد توده‌های خوش‌خیم در رحم یا دهانه‌ی رحم می‌تواند باعث لکه‌بینی میان‌دوره‌ای یا بعد از رابطه جنسی شود. تشخیص آن معمولاً با سونوگرافی یا هیستروسکوپی انجام می‌شود.
عفونت‌های تناسلی (باکتریایی یا ویروسی): در عفونت‌های واژن یا دهانه‌ی رحم ممکن است ترشحات بدبو، درد زیر شکم و لکه‌بینی دیده شود. درمان با داروهای ضدعفونت انجام می‌گیرد.
اختلالات هورمونی شدید: بی‌نظمی در ترشح استروژن و پروژسترون (مثلاً در بیماری‌های تیروئیدی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک) می‌تواند سبب خون‌ریزی‌های غیر از پریود گردد.
زخم یا التهاب دهانه رحم (سرویسیت): این مشکل اغلب پس از زایمان یا به دلیل عفونت‌های مزمن ایجاد می‌شود و ممکن است باعث خون‌ریزی تماس، یعنی لکه‌بینی پس از رابطه جنسی شود.
سرطان دهانه‌ی رحم یا آندومتر: در موارد نادر اما جدی لکه‌بینی ممکن است نشانه‌ی اولیه‌ی بدخیمی باشد، به‌ویژه اگر بعد از یائسگی رخ دهد. انجام تست پاپ اسمیر و نمونه‌برداری برای تشخیص ضروری است.
استفاده از IUD (دستگاه داخل رحمی): گاهی قرارگیری نامناسب یا تحریک مخاط رحم توسط IUD می‌تواند خون‌ریزی نامنظم و لکه‌بینی ایجاد کند که نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارد.

سونوگرافی رحم و تخمدان‌ها: اصلی‌ترین ابزار تصویربرداری برای بررسی ضخامت دیواره‌ی رحم (آندومتر)، وجود پولیپ، فیبروم یا کیست تخمدانی. نوع واژینال یا ترانس‌واژینال دقت بسیار بالاتری دارد.

تست پاپ اسمیر: نمونه‌گیری سلولی از دهانه‌ی رحم برای تشخیص التهاب، زخم یا تغییرات پیش‌سرطانی. در زنان با لکه‌بینی غیرطبیعی یا پس از رابطه جنسی اهمیت ویژه دارد.
آزمایش‌های هورمونی: برای بررسی اختلال‌های تخمدان، تیروئید و سطح هورمون‌های استروژن، پروژسترون، LH، FSH، TSH که ممکن است باعث بی‌نظمی خون‌ریزی شوند.
آزمایش بارداری: در سنین باروری، آزمایش اولی است که انجام می‌شود تا بارداری، سقط تهدیدکننده یا بارداری خارج رحم مشخص گردد.
نمونه‌برداری از آندومتر: در زنان یائسه یا افرادی که لکه‌بینی طولانی و مکرر دارند، نمونه‌برداری از بافت داخلی رحم برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی انجام می‌شود.
هیستروسکوپی: روشی پیشرفته با استفاده از دوربین باریک برای مشاهده داخل رحم؛ در تشخیص و درمان پولیپ یا فیبروم کاربرد دارد.
آزمایش عفونت‌های تناسلی: نمونه‌گیری از ترشحات واژن برای تشخیص وجود عفونت‌های قارچی، باکتریایی یا ویروسی در موارد لکه‌بینی همراه با سوزش یا ترشحات غیرطبیعی.

درمان لکه‌بینی بستگی کامل به علت زمینه‌ای دارد. پس از انجام سونوگرافی تست‌های هورمونی و معاینه، پزشک با توجه به نوع مشکل و درمان مناسب را انتخاب می‌کند. در ادامه اصلی‌ترین رویکردهای درمانی آورده شده‌اند:

درمان دارویی

تنظیم هورمون‌ها با قرص‌های ضدبارداری یا پروژسترونی: برای برقراری تعادل استروژن و پروژسترون در زنانی که لکه‌بینی ناشی از اختلالات هورمونی دارند.
داروهای ضدعفونت (آنتی‌بیوتیک، ضدقارچ، ضدویروس): در صورت وجود عفونت واژن یا دهانه‌ی رحم. معمولاً همراه با اصلاح بهداشت فردی تجویز می‌شود.
داروهای تنظیم تیروئید یا متابولیسم: در مواردی که اختلال غده تیروئید عامل بی‌نظمی قاعدگی و لکه‌بینی است.

درمان‌های غیر دارویی

تغییر سبک زندگی و کاهش استرس: مدیریت استرس، خواب کافی، تغذیه غنی از آهن و ویتامین B6 در تثبیت چرخه قاعدگی مؤثر است.
اصلاح داروهای هورمونی یا پیشگیری از بارداری: در صورت ارتباط لکه‌بینی با مصرف قرص‌های ضدبارداری، پزشک نوع دارو یا دوز را تغییر می‌دهد.
برداشتن پولیپ یا فیبروم با جراحی یا لیزر رحم: در شرایطی که وجود ضایعه داخل رحم علت اصلی خون‌ریزی باشد، برداشتن آن معمولاً مشکل را کاملاً رفع می‌کند.
درمان با لیزر دهانه‌ی رحم: در زخم‌ها یا التهاب‌های مزمن دهانه‌ی رحم، از لیزرهای تخصصی برای ترمیم بافت و توقف خون‌ریزی جزئی استفاده می‌شود.

لکه‌بینی در زنان پدیده‌ای رایج است و همیشه نشانه‌ی بیماری خطرناک محسوب نمی‌شود. بسیاری از موارد آن به دلایل طبیعی مانند تخمک‌گذاری، استرس یا تغییرات هورمونی رخ می‌دهند و معمولاً کوتاه‌مدت و بی‌خطرند. اما وقتی لکه‌بینی تکرار شود و خارج از زمان پریود اتفاق بیفتد یا با علائمی مانند درد، ترشحات غیرطبیعی یا تغییر رنگ خون همراه باشد باید آن را جدی گرفت؛ چرا که ممکن است نشانه‌ی وجود پولیپ، فیبروم، عفونت، اختلالات هورمونی یا حتی سرطان‌های رحمی و دهانه‌ی رحم باشد.
تشخیص دقیق علت فقط با سونوگرافی، تست‌های هورمونی، پاپ اسمیر و معاینه تخصصی ممکن است و درمان نیز بر اساس همین نتایج تعیین می‌شود؛ از دارو و تنظیم هورمون‌ها گرفته تا جراحی‌های ظریف یا لیزر درمانی. و در نهایت آگاهی از علائم و پیگیری به‌موقع می‌تواند از بروز بیماری‌های جدی و عوارض طولانی جلوگیری کند.

منابع
webmd.com
my.clevelandclinic.org
helloclue.com