آیا آنوریسم آئورت خطرناک است و چگونه تشخیص داده می‌شود؟

آنوریسم آئورت یکی از جدی‌ترین وضعیت‌های پزشکی محسوب می‌شود که خطر اصلی آن پارگی ناشی از گشاد شدن بیش از حد دیواره رگ است. پارگی آنوریسم آئورت با مرگ و میر بسیار بالا همراه است (بیش از ۸۰٪ موارد به مرگ منجر می‌شود) و معمولاً به شکل ناگهانی رخ می‌دهد. بسیاری از آنوریسم‌ها تا قبل از پارگی علامتی ندارند اما در صورت بزرگ شدن، رشد سریع یا وجود بیماری زمینه‌ای مثل فشار خون بالا و سیگار یا عوامل ژنتیکی احتمال پارگی افزایش می‌یابد. همین بی‌علامتی و پتانسیل پارگی ناگهانی باعث شده تشخیص زودهنگام و پایش تصویربرداری (مثل سونوگرافی یا سی‌تی اسکن) نقش حیاتی داشته باشد تا بتوان خطر را به موقع مدیریت کرد و از عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری نمود. آنوریسم آئورت یکی از بیماری‌های بالقوه مرگ‌بار سیستم گردش خون است و میزان خطر آن به سه عامل اساسی بستگی دارد: محل درگیری، اندازه اتساع آئورت و سرعت رشد آن. خطرات آن شامل:

خطر اصلی: پارگی (Rupture)

بزرگ‌ترین تهدید در آنوریسم آئورت پارگی دیواره رگ است که منجر به خونریزی داخلی شدید و شوک می‌شود.
در آنوریسم آئورت شکمی (AAA) احتمال پارگی زمانی که قطر آن بیش از ۵.۵ سانتی‌متر شود به‌شدت بالا می‌رود.
در آنوریسم آئورت توراسیک، آستانه خطر معمولاً بیش از ۶ سانتی‌متر است.
پارگی در عرض چند دقیقه می‌تواند جان بیمار را تهدید کند و در صورت عدم درمان فوری مرگ‌ومیر تا بیش از ۸۰٪ گزارش شده است.

خطر رشد تدریجی و بی‌علامتی

آنوریسم معمولاً به‌آرامی و بدون علامت بزرگ می‌شود. در این مرحله بیمار هیچ نشانه‌ای ندارد و همین ویژگی باعث خطرناک‌تر شدن بیماری است چون ممکن است بدون هشدار قبلی دچار پارگی شود.

خطر آمبولی و انسداد عروق

درون آنوریسم ممکن است لخته خون (ترومبوس) تشکیل شود. اگر بخشی از آن جدا شود می‌تواند به عروق پا یا کلیه منتقل شده و انسداد شریانی ایجاد کند که منجر به درد شدید یا آسیب بافتی می‌شود.

خطرات ثانویه برای قلب و مغز

در برخی موارد آنوریسم آئورت توراسیک بر جریان خون قلبی یا مغزی تأثیر گذاشته و سبب نارسایی آئورت و اختلال در ضربان قلب یا حتی سکته مغزی می‌شود.

بیشتر موارد آنوریسم آئورت بدون علامت هستند و به طور تصادفی در تصویربرداری‌های دیگر کشف می‌شوند. اما در صورت رشد یا پارگی علائم زیر ممکن است بروز کند:
درد مبهم یا شدید: درد مداوم یا ناگهانی در شکم و کمر یا قفسه سینه می‌تواند نشانه گشاد شدن یا تهدید به پارگی آنوریسم باشد؛ شدت و محل درد بسته به ناحیه درگیر متفاوت است.
ضربان غیرطبیعی در شکم: برخی افراد وجود توده ضربان‌دار یا احساس لرزش در ناحیه شکم را گزارش می‌کنند، معمولاً وقتی که آنوریسم آئورت شکمی بزرگ باشد.
علائم فشاری: در آنوریسم‌های بزرگ‌تر فشار بر ارگان‌های اطراف می‌تواند باعث ایجاد احساس سیری زودهنگام، تهوع و یبوست یا درد پشت شود.
افت فشار خون و شوک: در صورت پارگی آنوریسم بیمار ممکن است دچار افت فشار خون شدید، تعریق بیش از حد و سرگیجه و حتی شوک شود که یک فوریت پزشکی است.
اختلال در عملکرد قلب: در آنوریسم آئورت صعودی یا قفسه سینه احتمال بروز درد قفسه سینه و تنگی نفس یا اختلال ضربان قلب گزارش شده است.
مشکلات عصبی یا اندامی: اگر آنوریسم به طناب نخاعی یا عصب‌ها فشار آورد احتمال ضعف یا بی‌حسی در دست‌ها یا پاها وجود دارد.

تشخیص به‌موقع آنوریسم آئورت اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا اغلب بدون علامت است و پارگی ناگهانی آنوریسم می‌تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد. امروزه متخصصان از انواع روش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های غیرتهاجمی برای تشخیص دقیق اندازه و محل و نوع آنوریسم آئورت استفاده می‌کنند.
سونوگرافی داپلر: روشی غیرتهاجمی و سریع برای تشخیص و پایش آنوریسم آئورت شکمی است که با دقت خوبی قطر آئورت را اندازه‌گیری می‌کند.
سی‌تی آنژیوگرافی (CTA): تصویربرداری با وضوح بالا و استفاده از ماده حاجب که موقعیت و اندازه آنوریسم را بسیار دقیق به‌ویژه قبل از جراحی نشان می‌دهد.
ام‌آر‌آی (MRI): یک روش تصویربرداری پیشرفته بدون استفاده از اشعه مناسب برای بیماران با حساسیت به ماده حاجب یا مشکلات کلیوی است.
اکوکاردیوگرافی از راه مری (TEE): ابزاری حساس برای بررسی جزئیات آئورت قفسه سینه و ثبت اختلالات احتمالی به‌ویژه در اورژانس‌ها.
معاینه فیزیکی: پزشک گاهی می‌تواند آنوریسم‌های بزرگ شکمی را به صورت یک توده ضربان‌دار در شکم لمس کند اگرچه این روش حساسیت پایینی دارد.
آزمایش خون: گرچه به‌تنهایی قادر به تشخیص آنوریسم نیست اما برای ارزیابی وضعیت عمومی و ریسک‌های قبل از درمان ضروری است.

درمان آنوریسم آئورت به محل (آئورت شکمی یا قفسه سینه)، اندازه آنوریسم، سرعت رشد و وضعیت کلی سلامت بیمار وابسته است. روش‌های درمانی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

درمان محافظه‌کارانه (غیرجراحی)

در آنوریسم‌های کوچک، بدون علائم ویژه یا آنوریسم‌هایی که سریع رشد نمی‌کنند، معمولاً درمان غیرجراحی اولویت دارد. هدف این روش‌ها کنترل عوامل خطر و پایش رشد آنوریسم است.
تغییر سبک زندگی: کاهش مصرف سیگار، کنترل فشار خون، کاهش کلسترول و اصلاح رژیم غذایی نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت آنوریسم دارند.
دارو درمانی: استفاده از داروهای ضد فشار خون، استاتین‌ها و گاهی داروهای ضد پلاکت برای کاهش ریسک پارگی توصیه می‌شود.
پایش منظم تصویربرداری: بررسی رشد آنوریسم توسط پزشک از طریق سی‌تی آنژیوگرافی، MRI یا سونوگرافی با فواصل معین (معمولاً هر ۶ تا ۱۲ ماه بسته به اندازه و سرعت رشد آنوریسم).

درمان تهاجمی (جراحی)

اگر آنوریسم بزرگ‌تر از حد بحرانی باشد (معمولاً >۵.۵ سانتی‌متر در آئورت شکمی) با سرعت زیاد رشد کند یا با علائمی مانند درد یا نشانه‌های پارگی همراه باشد درمان تهاجمی ضروری است:
جراحی باز (Open Surgery): روش کلاسیک که در آن محل آسیب‌دیده آئورت برداشته می‌شود و با گرافت مصنوعی جایگزین می‌گردد. این روش ریسک بیشتری دارد و معمولاً برای بیماران جوان‌تر یا با آناتومی خاص مناسب است.
جراحی‌اندووسکولار (EVAR - TEVAR): در این روش استنت یا گرافت از طریق شریان‌های ران وارد بدن می‌شود و داخل آئورت در محل آنوریسم قرار می‌گیرد. این درمان نسبت به جراحی باز کم‌تهاجم‌تر است و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد.
انتخاب نوع درمان بر اساس اندازه و محل و وضعیت بیمار انجام می‌شود. در موارد خاص ترکیب روش‌های غیرجراحی و جراحی نیز ممکن است.

استراحت کافی به‌خصوص در هفته‌های اول پس از درمان و اجتناب از انجام فعالیت‌های سنگین
پایش منظم فشار خون و مصرف دقیق داروهای کنترل فشار با دستور پزشک
رعایت تغذیه سالم و پرهیز از مصرف نمک و چربی؛ استفاده از میوه، سبزیجات و مواد غذایی پر فیبر
مراقبت از محل عمل یا ورود کاتتر و تمیز و خشک نگه داشتن، تعویض صحیح پانسمان، مشاهده قرمزی، ترشح یا درد
بررسی علائم هشدار مانند درد شدید ناگهانی، خونریزی از محل زخم، تب و تنگی نفس یا ضعف ناگهانی
انجام ویزیت‌های دوره‌ای و مراجعه منظم به پزشک و انجام تصویربرداری‌های پیگیری (سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI)
استفاده صحیح و منظم از داروهای تجویز شده شامل داروهای ضد فشار خون و ضدانعقاد یا درمان بیماری‌های زمینه‌ای
پرهیز کامل از سیگار و الکل
شروع تدریجی فعالیت بدنی با نظر پزشک مثل پیاده‌روی سبک، اجتناب از دویدن یا وزنه‌برداری تا تایید قطعی پزشک
مدیریت استرس و مراقبت از سلامت روان
کنترل سایر بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا چربی خون با مشاوره منظم پزشک
آماده‌باش برای مراجعه فوری در صورت بروز درد ناگهانی و شدید در قفسه سینه، پشت یا شکم، خونریزی یا علائم شوک
آموزش به خانواده بیمار برای شناخت علائم خطر و اقدامات اولیه در صورت بروز مشکل
پایبندی به برنامه بازتوانی قلبی عروقی در صورت توصیه پزشک
خودداری از رانندگی و فعالیت‌های پرخطر تا زمان تایید بازگشت به شرایط عادی توسط پزشک

آنوریسم آئورت یک بیماری بالقوه مرگ‌بار و بی‌علامت است که اگر به موقع تشخیص داده نشود می‌تواند به پارگی ناگهانی و مرگ منجر شود. سطح خطر آن مستقیماً با اندازه و سرعت رشد و محل درگیری آئورت ارتباط دارد. تشخیص زودهنگام با تصویربرداری تخصصی و پایش منظم اهمیت حیاتی دارد و انتخاب درمان (محافظه‌کارانه یا جراحی) باید بر اساس شرایط فردی هر بیمار انجام شود. مراقبت دقیق پس از درمان و مدیریت عوامل خطر نقش کلیدی در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر دارد. توجه و آگاهی نسبت به علائم هشدار و اقدام سریع پزشکی مهم‌ترین راهکار محافظت از جان بیماران مبتلا به آنوریسم آئورت است.

منابع
my.clevelandclinic.org
continentalhospitals.com
ntechopen.com