چگونه می توانیم کیست شیر یا گالاکتوسل را درمان کنیم؟

کیست شیر (Galactocele) یک توده‌ی نرم گرد یا گاهی بیضی‌شکل است که در اثر انسداد یکی از مجاری شیری پستان ایجاد می‌شود. در این وضعیت شیر تولیدشده در غدد پستانی قادر به خروج از مجرا نیست و به مرور زمان در آن ناحیه تجمع یافته و حفره‌ای پر از مایع شیری تشکیل می‌دهد. این عارضه بیشتر در دوران شیردهی یا پس از قطع شیردهی مشاهده می‌شود و از شایع‌ترین مشکلات خوش‌خیم پستان در بین زنان به شمار می‌آید.در واقع می‌توان گفت که تجمع شیر حاصل تجمع شیر درون مجاری مسدودشده‌ی پستان است که معمولاً بدون درد بوده و برخلاف برخی توده‌های دیگر ماهیتی خوش‌خیم دارد.
بیشتر زنان هنگام لمس وجود توده‌ای نرم و متحرک را در یکی از سینه‌های خود احساس می‌کنند در حالی که درد شدید یا تغییر رنگ پوست معمولاً وجود ندارد. البته در صورت بی‌توجهی و باقی ماندن طولانی‌مدت شیر در مجرا احتمال عفونت یا التهاب پستان (ماستیت) افزایش می‌یابد.
بروز گالاکتوسل در بسیاری از موارد ناشی از عواملی مانند انسداد مجرا به‌دلیل شیردهی نامنظم فشار لباس‌های تنگ آسیب فیزیکی یا قطع ناگهانی شیردهی است. دانستن این دلایل به مادران کمک می‌کند تا با رعایت چند نکته ساده از بروز این عارضه پیشگیری کنند. اگرچه تجمع شیر معمولاً خطرناک نیست و در بیشتر موارد به‌مرور یا با تخلیه دستی برطرف می‌شود اما تشخیص صحیح آن از مواردی مانند کیست‌های ساده پستان آبسه یا حتی توده‌های مشکوک سرطانی بسیار مهم است. مراجعه به پزشک متخصص زنان یا جراح پستان انجام سونوگرافی و بررسی مایع داخل کیست بهترین روش برای اطمینان از نوع توده است. اگر قصد انجام سونوگرافی سینه در شرق تهران را دارید دکتر راضیه حیدری متخصص رادیولوژی و سونوگرافی با تجربه در این زمینه می‌تواند شما را در تشخیص دقیق و پیگیری درمانی مناسب راهنمایی کند.

معمولاً در زنان شیرده یا پس از دوره شیردهی دیده می‌شود: این کیست اغلب در اثر انسداد مجاری شیری ایجاد شده و بیشتر در زنان در حال شیردهی یا مدتی پس از قطع شیردهی بروز می‌کند.
ظاهر آن به صورت توده‌ای نرم و گاهی متحرک در پستان است: معمولاً توده‌ای گرد یا بیضی‌شکل است که در معاینه زیر انگشتان نرم و قابل جابه‌جایی احساس می‌شود.
معمولاً درد ندارد اما ممکن است با فشار یا لمس کمی حساس شود: در حالت عادی بدون درد است ولی در صورت لمس مکرر یا التهاب خفیف ممکن است حساسیت یا ناراحتی جزئی ایجاد کند.
در سونوگرافی داخل آن مایعی با غلظت مختلف (به دلیل ترکیبات شیر) مشاهده می‌شود: این مایع شامل چربی و پروتئین شیر است و باعث ایجاد تصویر ناهمگون با سطح چربی-مایع در سونوگرافی می‌شود.

دلیل شکل‌گیری این کیست معمولاً انسداد مجرای شیری است. چند عامل شایع عبارت‌اند از:
قطع ناگهانی شیردهی: توقف ناگهانی شیردهی می‌تواند باعث باقی ماندن شیر در مجاری شود.
آسیب یا فشار روی مجرای شیر: ضربه فیزیکی یا سوتین‌های بسیار تنگ ممکن است مسیر خروج شیر را مسدود کنند.
عفونت یا التهاب پستان (ماستیت): تورم یا عفونت باعث تنگی یا انسداد مجرا می‌شود.
تغییرات هورمونی پس از زایمان: نوسانات سطح پرولاکتین و استروژن عملکرد طبیعی غدد شیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تخلیه ناقص شیر از پستان: شیردهی با وضعیت نادرست یا در فواصل زیاد خروج کامل شیر را مختل می‌کند.

علائم ظاهری و جسمی

وجودتوده‌ای نرم و لغزنده در یک نقطه از سینه
عدم درد شدید (بر خلاف آبسه یا عفونت)
گاهی احساس سنگینی یا ناراحتی خفیف
تغییرات مختصر در شکل یا اندازه سینه
توده ممکن است با زمان کوچکتر یا بزرگتر شود بسته به میزان تجمع شیر
علائمی که نباید نادیده گرفته شوند: اگر همراه با توده علائمی مثل درد شدید قرمزی پوست ترشح چرکی یا تب وجود داشته باشد احتمال عفونت یا آبسه پستان مطرح است و باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.

تشخیص تجمع شیر یا گالاکتوسل معمولاً توسط پزشک متخصص زنان مامایی یا جراح پستان انجام می‌شود. از آن‌جا که این نوع کیست از نظر ظاهری ممکن است با سایر توده‌های پستانی مانند آبسه یا حتی توده‌های سرطانی شباهت داشته باشد بررسی دقیق مراحل تشخیصی اهمیت زیادی دارد. روند تشخیص شامل چند گام اصلی است که هر کدام به پزشک در شناسایی ماهیت واقعی توده کمک می‌کنند.

معاینه فیزیکی پستان

اولین مرحله تشخیص با معاینه فیزیکی سینه‌ها آغاز می‌شود. پزشک با لمس دقیق سطح پستان ویژگی‌هایی مانند اندازه، بافت، قوام و میزان تحرک توده را بررسی می‌کند. توده ناشی از تجمع شیر معمولاً نرم قابل‌حرکت و بدون درد قابل لمس است. در این مرحله پزشک همچنین به بررسی پوست روی توده علائم التهاب تورم یا قرمزی می‌پردازد. نبود درد و قرمزی معمولاً نشانه‌ای از خوش‌خیم بودن ضایعه است. بااین‌حال اگر توده سفت یا چسبنده به بافت اطراف باشد بررسی‌های بیشتری نیاز خواهد بود تا احتمال وجود ضایعات دیگر رد شود.

سونوگرافی پستان

پس از معاینه پزشک معمولاً سونوگرافی پستان را به‌عنوان بهترین و دقیق‌ترین روش تصویربرداری توصیه می‌کند. سونوگرافی روشی ایمن و بدون اشعه است که برای زنان شیرده کاملاً بی‌خطر محسوب می‌شود. در سونوگرافی تجمع شیر به شکل یک حفره پر از مایع با دیواره نازک دیده می‌شود که گاهی محتویات داخلی آن به‌صورت غیر یکنواخت یا همراه با رسوبات ظریف دیده می‌شود. دلیل این حالت تفاوت چگالی اجزای شیر مانند چربی و پروتئین است. سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند علاوه بر تأیید وجود کیست آن را از مواردی مثل کیست ساده آبسه پستان یا توده‌های جامد تمایز دهد.اگر مایع خارج‌شده غیرطبیعی باشد، مثلاً رنگ زرد تیره یا حاوی خون باشد احتمال وجود عفونت آبسه یا سایر اختلالات پستانی مطرح می‌شود و پزشک نمونه را برای بررسی آزمایشگاهی ارسال می‌کند. در بیشتر موارد این روش هم‌زمان نقش درمانی نیز دارد چون باعث کاهش فشار داخل کیست و تسکین ناراحتی بیمار می‌شود.

ماموگرافی

انجام ماموگرافی برای تشخیص گالاکتوسل معمولاً فقط در زنان غیرشیرده یا بالای ۴۰ سال نیاز است زیرا در دوران شیردهی بافت پستان متراکم بوده و وضوح تصویر پایین خواهد بود. با این حال اگر ویژگی‌های توده غیرمعمول به‌نظر برسد یا احتمال بدخیمی مطرح باشد ماموگرافی می‌تواند دیدی تکمیلی در مورد ساختار بافت پستان ارائه دهد. در تصاویر ماموگرافی تجمع شیر معمولاً به‌صورت یک توده گرد با مرزهای مشخص و گاهی با سطحی از چربی و مایع دیده می‌شود که نکته‌ای تشخیصی به‌شمار می‌آید.

درمان محافظه‌کارانه

در اغلب موارد تجمع شیر یا گالاکتوسل به‌صورت خودبه‌خود و بدون نیاز به جراحی بهبود می‌یابد. این ضایعه معمولاً پس از مدتی تخلیه شده یا توسط بدن جذب می‌شود و با باز شدن مجاری شیری فشار داخلی کاهش می‌یابد. پزشکان در ابتدا رویکردی محافظه‌کارانه و غیرتهاجمی را ترجیح می‌دهند تا از مداخله‌های غیرضروری جلوگیری شود. هدف از این مرحله کمک به تخلیه طبیعی شیر و جلوگیری از التهاب یا عفونت احتمالی است.

روش‌های درمان خانگی و طبیعی

برای تسریع در روند بهبود و جلوگیری از تجمع مجدد شیر در مجاری روش‌های ساده و خانگی بسیار مؤثر هستند. رعایت این موارد علاوه بر تسکین علائم به حفظ جریان طبیعی شیر و سلامتی پستان کمک می‌کند:
ادامه شیردهی یا تخلیه منظم شیر با پمپ: تخلیه کامل پستان در هر نوبت شیردهی یا استفاده از شیردوش مانع تجمع شیر و تشکیل مجدد کیست می‌شود.
ماساژ ملایم پستان در جهت نوک سینه: این کار به باز شدن مجاری مسدود و جریان یافتن شیر کمک می‌کند.
استفاده از کمپرس گرم: قراردادن کمپرس گرم یا حوله مرطوب روی سینه به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه باعث کاهش گرفتگی مجاری و نرم شدن بافت پستان می‌شود.
پوشیدن لباس زیر مناسب و بدون فشار: سوتین تنگ مانع تخلیه مناسب شیر می‌شود و فشار اضافی ممکن است تجمع مایع را افزایش دهد.
نوشیدن آب فراوان و تغذیه سالم: هیدراته بودن بدن و مصرف غذاهای مقوی به عملکرد طبیعی غدد شیری کمک کرده و از بروز التهاب پیشگیری می‌کند.

درمان پزشکی

در برخی موارد به‌ویژه زمانی که کیست بزرگ‌تر دردناک یا مکرراً عودکننده باشد پزشک درمان‌های پزشکی خاصی را تجویز می‌کند. مراحل درمان تحت نظر پزشک متخصص عبارت‌اند از:
آسپیراسیون با سوزن نازک (FNA): رایج‌ترین روش درمان پزشکی است. در این روش پزشک با استفاده از سوزن ظریف مایع شیری درون کیست را تخلیه می‌کند. تخلیه کامل معمولاً موجب تسکین فوری و کاهش اندازه توده می‌شود.
درمان دارویی: اگر علائم التهاب یا عفونت مشاهده شود آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز می‌گردد. همچنین در صورت احساس درد مصرف مسکن‌های مجاز در دوران شیردهی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن می‌تواند کمک‌کننده باشد.
جراحی کوچک: در موارد نادر که کیست مكرر برمی‌گردد یا تخلیه با سوزن مؤثر نیست پزشک ممکن است برداشتن کامل کیست را از طریق جراحی محدود توصیه کند. این عمل معمولاً ساده بوده و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.

کیست شیر معمولاً در زنان شیرده یا مدتی پس از زایمان دیده می‌شود و به علت انسداد مجاری شیری و تجمع شیر در غدد پستان ایجاد می‌گردد. این وضعیت اغلب خوش‌خیم و بدون درد است و به صورت توده‌ای نرم و متحرک در پستان ظاهر می‌شود. در بیشتر موارد با تخلیه طبیعی شیر یا کاهش تدریجی شیردهی خودبه‌خود از بین می‌رود.رعایت چند نکته ساده می‌تواند روند بهبود را تسریع کند از جمله شیردهی منظم از هر دو سینه ماساژ ملایم پستان در هنگام شیردهی برای باز شدن مجاری استفاده از کمپرس گرم پیش از شیردهی و پوشیدن لباس راحت. این مراقبت‌ها به جلوگیری از انسداد مجدد و کاهش احتمال التهاب کمک می‌کنند.
هرچند این عارضه معمولاً بی‌خطر است اما در صورت باقی ماندن توده یا بروز درد و قرمزی باید به پزشک مراجعه شود تا از طریق معاینه بالینی یا سونوگرافی نوع توده مشخص گردد. تشخیص زودهنگام مانع بروز عفونت یا نیاز به تخلیه پزشکی می‌شود و کمک می‌کند سلامت پستان در دوران شیردهی حفظ گردد.

منابع
mavenmedicalcenter.com
americanjournalofsurgery.com